Jaroslaw - bogata historia
Opis historyczny
Ginące w mrokach dziejów początki Jarosławia nie są znane.
Pierwsze wzmianki z 1152 r. zawarte w Kronice ruskiej, określają
miasto już jako gród warowny, należący do księcia włodzimiersko
- halickiego. Na trwałe w polski organizm państwowy, Jarosław włączony został około 1345 roku po przyłączeniu do
Polski zachodniej Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego.
Odgrywająca coraz większą rolę pierwotna osada miejska położona
na Wzgórzu Św. Mikołaja z kościołem pod tym samym wezwaniem,
około 1323 roku otrzymała przywilej lokacyjny na tzw. prawie
polskim. Po nadaniu przez Władysława Opolczyka nowych praw
miejskich i lokacji na prawie magdeburskim, w 1375 r. Jarosław
został przeniesiony na teren obecnej Starówki.
Rozwijające się szybko miasto około 1387 r. przeszło na własność
możnego rodu Tarnowskich, następnie jego dzieje wiązały się z
losami dziedziczących je rodów, którymi byli kolejno:
Odrowążowie, Kostkowie, Ostrogscy, Sieniawscy, Zamojscy, Koniecpolscy, Sobiescy, Sanguszkowie i Czartoryscy. Z rąk tych
ostatnich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX wieku.
Status miasta prywatnego był dla jego rozwoju korzystny, a
bogactwo Jarosławia stało się z czasem wręcz legendarne. Było
ono wynikiem położenia miasta na skrzyżowaniu ważnych
europejskich szlaków kupieckich, a także licznych przywilejów, o
które zabiegali jego właściciele. Najsłynniejszymi były jarmarki
jarosławskie, z których największy to - trwający przez cztery
tygodnie - sierpniowy, zwany jarmarkiem "jarosławskim" lub
"wielkim", na który zjeżdżali z bogactwem towarów kupcy z
całej Europy i Bliskiego Wschodu. Na jarmarki spędzano nierzadko
do 40 tysięcy wołów, co stawiało Jarosław pośród miast
szczycących się organizowaniem największych targów w całej
Europie Środkowej.
Dzięki położeniu nad spławną rzeką w XVI i XVII wieku Jarosław
był także ważnym portem na Sanie, skąd spławiano towary aż do
Gdańska. Podobnie jak obecnie, dzięki powstaniu w 1575 r.
Collegium Jezuitów, dawny Jarosław spełniał rolę ośrodka
edukacyjnego dla całej okolicy. Pamiątką po tych świetnych dla
rozwoju miasta czasach, są dawne kamienice mieszczańskie z
charakterystyczną "wiatą" wewnętrzną i trzykondygnacyjnymi,
rozległymi podziemiami służącymi onegdaj do przechowywania towarów kupieckich, a w czasie klęsk i pożóg do ukrywania się
ludzi i ratowania dobytku. Dawne dzieje Jarosławia znaczone są
licznymi upadkami oraz podnoszeniem się ze zgliszcz i gruzów.
Ogromne zniszczenia poczynione w 1600 i 1625 roku przez
pożary, potęgowane były przez częste najazdy Tatarów, Turków,
Kozaków i Szwedów trwające aż do XVIII wieku.
Dalszych zniszczeń dokonały walki narodowo - wyzwoleńcze. Z
licznych klęsk i burz wojennych miasto nie powróciło już do
okresu swojej świetności. Ostateczny zanik handlowej roli
Jarosławia, a co za tym idzie zatrzymanie rozwoju, spowodowany
został pierwszym rozbiorem Polski w 1772 r. Utworzona granica
celna zaboru austriackiego uniemożliwiała handel z resztą ziem
Polski do tego stopnia, że jego resztki ograniczały się w
zasadzie do nielegalnej kontrabandy.
Dopiero w XIX wieku po uzyskaniu przez Galicję w 1860 roku
autonomii, w wyniku rozwoju kolejnictwa na linii Kraków -
Lwów, powstaniu garnizonów wojskowych, wzrostu liczby urzędów i
towarzystw gospodarczych nastąpiło w mieście pewne ożywienie
gospodarcze. W tym czasie wybudowano szereg służących do
dzisiaj gmachów publicznych i kamienic, częściowo skanalizowano
miasto, założono oświetlenie gazowe i park miejski.
Ciężki okres I wojny światowej oprócz zniszczeń materialnych
przyniósł miastu także wolność w dniu 1 listopada 1918 roku, po
rozplakatowaniu proklamacji o przyłączeniu Galicji do
niepodległej Polski. Okres międzywojenny to czas rozwoju i
uprzemysławiania Jarosławia. Miasto zostało zelektryfikowane,
rozbudowano sieć kanalizacyjną, wodociągową i studni
ulicznych. Powstał cały szereg drobnych zakładów
przemysłowych, między innymi: Fabryka Bekonów i Konserw
Mięsnych, Wytwórnia Ciast i Cukrów oraz Fabryka Wstążek.
W 1925 roku utworzono Muzeum Miejskie. Nieodłącznym elementem
jarosławskiego pejzażu było wojsko. W okresie międzywojennym w
Jarosławiu liczącym około 26 tys. mieszkańców stacjonowało około
12 tys. wojska.
Okres II wojny światowej był czasem kolejnych zniszczeń,
dokonanych przez okupanta niemieckiego którego wojska wkroczyły
do Jarosławia 10.IX.1939 r. Bez mała pięcioletnia niewola
zaznaczona terrorem i eksterminacją Żydów, jak w całym kraju
wyzwoliła w mieszkańcach Jarosławia czynny opór w obronie wolności narodowej. Skutkiem tego były liczne aresztowania i
ofiary, między innymi w pierwszym transporcie do Oświęcimia
znalazła się 24 osobowa grupa uczniów jarosławskich szkół
średnich, aresztowanych przez gestapo z początkiem maja 1940 r.
Wyzwolenie Jarosławia przez armię sowiecką nastąpiło w dniu
27.VII.1994 r. Wycofujące się wojska niemieckie zdążyły jeszcze
wysadzić w powietrze dworzec kolejowy, elektrownię i wiele
innych budynków.
Okres powojenny, to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta,
które administracyjnie zyskało miano powiatu. Rozbudowano stare
zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu
Cukierniczego "San"), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu
Dziewiarskiego "Jarlan" i Huta Szkła "Jarosław". Wybudowano
też kilka nowych osiedli mieszkaniowych. W 1990 r. miasto weszło
w nowy etap historii związany z głębokimi przemianami
ustrojowymi w Polsce, przywracającymi między innymi samorządność
lokalną. Po wdrożeniu z dniem 1 stycznia 1999 r. reformy
administracyjnej kraju, Jarosław odzyskał dawny status
powiatu.
Zbigniew Zięba
