Dzieje Jarosławia położonego w środkowym biegu Sanu, są bardzo odległe i interesujące. Potwierdzone archeologicznie ślady osadnictwa w rejonie współczesnego Jarosławia sięgają epoki neolitu tj. ok. 4000 r. p.n.e. Znaleziska z epoki brązu (1700 - 700 lat p.n.e.), żelaza (700 lat p.n.e do 1300 lat n.e.) i wczesnego średniowiecza (VI-XII w) potwierdzają ciągłość istnienia osadnictwa na tym terenie. Z badań archeologicznych i historycznych wynika, że najstarsza osada mająca związek z miastem we współczesnych granicach, datowana na okres lateński i rzymski, zlokalizowana była w jego północnych rejonach. W drugiej fazie (XI - XIV w.) przeniesiona została na wzgórze w miejsce ob. Opactwa Benedyktynek, gdzie ukształtował się ośrodek o charakterze miejskim. Najstarsze wzmianki z 1152 r. zapisane w ruskiej kronice Nestora, określają miasto już jako gród warowny. Jarosław, leżący na granicy polsko - ruskich wpływów, został na trwałe włączony w granice Królestwa Polskiego przez Kazimierza Wielkiego w 1349 r. Szybki rozwój osadnictwa sprawił, że w 1375 r. książę Władysław Opolczyk przeniósł miasto na nowe, obszerniejsze miejsce (rejon obecnego Starego Miasta) lokując je na prawie niemieckim zwanym też magdeburskim.
Dzięki przywilejom uzyskanym wraz z nową lokacją i dogodnej lokalizacji na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, Jarosław zaczął się szybko rozwijać. Około 1387 r. miasto wraz z rozległymi okolicznymi dobrami jako własność feudalna przeszło w ręce wielkich rodów magnackich, kolejno: Tarnowskich, Odrowążów, Kostków i Ostrogskich. Największy rozkwit Jarosławia przypada na XVI i XVII stulecie. Wówczas to odbywały się "najsławetniejsze" po frankfurckich - jarmarki jarosławskie, ściągające tysiące kupców z Europy i Azji. Szybkiego rozwoju nie zahamowały nawet pożary, które w 1600 i 1625 r. niemal doszczętnie strawiły miasto. Przy odbudowie grodu w miejsce drewnianych dotychczas domów zaczęto wznosić kamienice z podcieniami, charakterystyczną "wiatą" czyli rodzajem krytego wewnętrznego dziedzińca służącego jako miejsce handlu, "wielką izbą" przeznaczoną dla celów handlowych i towarzyskich domu. Dla potrzeb magazynowych, a w razie potrzeby także obronnych, pod wzniesionymi budynkami drążono rozległe chodniki i komory podziemne, sięgające do 12 m głębokości. Potwierdzeniem rozkwitu miasta jest zachowany do dzisiaj jego XVII-wieczny wizerunek wykonany przez nieznanego artystę. Okazale prezentują się na nim wyniosłe świątynie, zamek, ratusz i liczne kamienice mieszczańskie otoczone murami i basztami obronnymi, rozległe przedmieścia zlokalizowane wzdłuż głównych dróg wychodzących z miasta. Wszystko to sprawiło, że zaczęli się tutaj osiedlać przybysze z obcych krajów. Nazwiska dwóch możnych rodów włoskich związanych z miastem przetrwały do czasów współczesnych w nazwach kamienic: Orsettich (obecnie Muzeum) i Attavantich. Rozwijało się także rzemiosło, żegluga wodna spławną rzeką San, której koryto znajdowało się wówczas blisko staromiejskiego wzgórza. Miasto słynęło również ze szkolnictwa. Oprócz szkoły parafialnej spory rozgłos miała założona w 1574r. uczelnia jezuicka skupiająca głównie młodzież szlachecką i mieszczańską.
Poza wzmożonym rozwojem, wiek XVI i XVII przyniósł miastu także liczne klęski. Szczególnie dotkliwe okazały się napady kozackie i dwukrotna inwazja szwedzka w 1656 r., kiedy to wojska Karola Gustawa podczas pobytu w Jarosławiu, doszczętnie ogołociły miasto i jego okolice. Od drugiej połowy XVII w. rozpoczął się powolny, aczkolwiek stały upadek miasta. Mimo późniejszych usiłowań nie udało się już przywrócić minionej świetności. Wiek XVIII zapisał się kolejnymi zniszczeniami spowodowanymi tzw. wojną północną (1702-1709).
W 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski, Jarosław znalazł się pod panowaniem austriackim. Nowe granice zaborcze odcięły miasto od reszty ziem polskich, przez co niemal całkowicie zanikł handel. W chwili przejścia pod panowanie austriackie, 11-tysięczny wówczas Jarosław posiadał jeszcze, wprawdzie nadwerężone przez czas, jednak w całości zachowane mury obronne z basztami i trzema bramami: krakowską (relikty znajdują się przy ul. Grodzkiej), pełkińską i przemyską. Wkrótce jednak te bardzo stare i cenne fortyfikacje, z polecenia nowych władz zostały wyburzone. Podobny los spotkał kolegiatę pw. Wszystkich Świętych na Rynku, kościół pw. św. Zofii na Przygrodziu, kościół Franciszkanów konwentualnych (w rejonie obecnej ul. Franciszkańskiej). Na licytacji sprzedany został kościół pw. Świętego Ducha. W zlikwidowanym klasztorze Sióstr Benedyktynek urządzono koszary, a w kościele magazyny wojskowe. Spośród całego kompleksu zabudowy kolegium jezuickiego (ob. kolegiata na pl. Ks. Piotra Skargi) jedynie kościół pozostawiono na potrzeby wiernych. Pozostałe zabudowania przejęło dla swych potrzeb wojsko. Również drugi ośrodek jezuicki, jakim był wówczas obecny klasztor Ojców Dominikanów uległ kasacie. Wprawdzie w 1777 r. władze austriackie przekazały go Dominikanom, jednak w pomieszczeniach klasztornych długo jeszcze mieściły się koszary i magazyny wojskowe. Greckokatolicka cerkiew filialna na ówczesnym Krakowskim Przedmieściu (przy ob. ul. B. Puzon) w 1789 r. została częściowo rozebrana i zamieniona na prochownię (zachowało się jedynie prezbiterium). Ucierpiało również wiele innych obiektów. Dewastacji uległ ratusz, będący dotychczas siedzibą władz miejskich. Dopiero w 1852 r. mieszczanie jarosławscy odkupili od władz wojskowych budynek i przebudowali go w stylu neogotyckim (obecny kształt uzyskał w wyniku przebudowy w 1896 r. i rozbudów w 1900 i 1909 r.). Naśladując niszczycielskie działania zaborców, również jarosławscy mieszczanie przebudowali większość kamienic, likwidując przy tym w większości urokliwe podcienia, otaczające dotychczas cały Rynek. W 1784 r. na terenie wówczas podmiejskim założono cmentarz, który współcześnie jest jednym z najstarszych, zamiejskich cmentarzy Europy.
Ustanowienie komory celnej, związane z tym wysokie opłaty, odcięcie miasta od dróg handlowych umożliwiających dotąd swobodny handel z resztą kraju, spowodowały, że tętniący dotąd życiem Jarosław, stawał się powoli niemrawą prowincjonalną mieściną. Pomimo wielu niekorzystnych przemian wprowadzonych przez zaborców, jarosławianie nie zatracili wiary w odzyskanie niepodległości. Wielu z nich, uczestniczyło w powstaniach w 1831 i 1863 r. Podczas Wiosny Ludów w 1848 r. w mieście utworzono gwardię narodową i komitet rewolucyjny.
Jarosław uniezależniony już od dawna od możnych rodzin magnackich, w 1846 r. ogłoszony został miastem "wolnym, handlowym i królewskim". Otrzymał też nowy obowiązujący do dzisiaj herb, a w roku 1854 został stolicą powiatu. W drugiej połowie XIX w. miasto zaczęło się powoli dźwigać z upadku. Przeprowadzono wiele korzystnych zmian poprzez regulację ulic i placów, wykonano oświetlenie gazowe i rozbudowano przedmieścia. W 1860 r. wybudowano linię kolejową, Kraków - Lwów. Do podniesienia znaczenia miasta przyczyniło się też utworzenie w 1867 r. samorządu.
Napięta sytuacja polityczna, grożąca starciem zbrojnym Austrii z Rosją, spowodowała rozpoczęcie w 1887r. prac fortyfikacyjnych wokół Przemyśla. Jarosław przewidziany został jako wojskowe zaplecze dla powstającej twierdzy. Wkrótce ulokowano tutaj trzy pułki piechoty, a już po kilku latach, centrum miasta otoczone było przez koszary i baraki wojskowe, jak gdyby kordonem. Jarosław wyglądał wówczas jak wielki obóz wojskowy.
Wojna ta (1914-1918) miastu i okolicy przyniosła znaczne zniszczenia spowodowane ogniem artyleryjskim walczących ze sobą armii. Również miejscowa ludność przeżywała ciężkie chwile. Dwukrotna okupacja miasta w 1914 i 1915 r. przez zwaśnione armie, zaznaczyła się głodem, rekwizycjami dobytku, aresztowaniami i wielu innymi szykanami. Umęczone 146- letnią niewolą i wojnami, podupadłe gospodarczo miasto odzyskało wolność 1 listopada 1918 r.
Okres międzywojenny, to czas rozszerzania się zabudowy. Miasto zostało zelektryfikowane, rozbudowano sieć kanalizacyjną, wodociągową i studni ulicznych. Powstał cały szereg drobnych zakładów przemysłowych, między innymi: Fabryka Bekonów i Konserw Mięsnych, Wytwórnia Ciast i Cukrów, Fabryka Wstążek. W 1925 r. utworzono Muzeum Miejskie.
Okres II wojny światowej był czasem kolejnych zniszczeń, dokonanych przez okupanta niemieckiego, którego wojska wkroczyły do Jarosławia 10 IX 1939 r. Bez mała pięcioletnia niewola zaznaczona terrorem i eksterminacją Żydów, jak w całym kraju wyzwoliła w mieszkańcach Jarosławia czynny opór w obronie wolności narodowej. Skutkiem tego były liczne aresztowania i ofiary. Wyzwolenie Jarosławia przez armię sowiecką, nastąpiło 27 VII 1944 r. Wycofujące się wojska niemieckie zdążyły jeszcze wysadzić w powietrze dworzec kolejowy, elektrownię i wiele innych budynków. Okres powojenny, to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które administracyjnie zyskało miano powiatu. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego "San"), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Jarlan" i Huta Szkła "Jarosław". Wybudowano też kilka nowych osiedli mieszkaniowych. W latach 1954 - 1994, przy zaangażowaniu Przedsiębiorstwa Robót Górniczych w Bytomiu i miejscowych wykonawców pod nadzorem Naukowego Nadzoru Autorskiego z AGH w Krakowie, przeprowadzono kompleksowe prace zabezpieczające podziemia miejskiej starówki, ratując ją od całkowitego zniszczenia.
W 1990 r. miasto weszło w nowy etap historii związany z głębokimi przemianami ustrojowymi w Polsce, przywracającymi między innymi samorządność lokalną. Po wdrożeniu z dniem 1.01.1999 r. reformy administracyjnej kraju, Jarosław ponownie odzyskał utracony w latach 70-tych XX w. status powiatu. Tym samym w dziejach miasta rozpoczął się nowy, demokratyczny i samorządowy okres.
