KULTURA
Stanisław Lenar - urodził się w 1943 r. w Urzejowicach (powiat przeworski). Po ukończeniu edukacji na poziomie podstawowym w 1957 r. rozpoczął naukę w reaktywowanym w tym czasie Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Jarosławiu (szkoła, która od 1962 roku nosi imię Stanisława Wyspiańskiego, utworzona została w 1947 r. na mocy zarządzenia Ministra Kultury i Sztuki, po czym w 1954 r. została zlikwidowana a następnie reaktywowana w r. 1957). Tutaj spotkał znakomitych nauczycieli z już uznanym dorobkiem artystycznym i dydaktycznym, m. in. Alojzego Zawadę (1899-1959), Wiktora Śliwińskiego (1924-1988) i Stanisława Tobiasza (1922-1987), a także nie mniej znamienitych pedagogów i twórców, utrwalających jeszcze w tym czasie swój dorobek artystyczny i zawodowy u boku starszych kolegów, m. in. Edwarda Kieferlinga (1933-1998), Cezarego Kotowicza, Irenę Oryl i Helenę Szczepanik. Szczególną rolę w życiu zawodowym i artystycznym Stanisława Lenara odegrała Anna Jenke (1921-1976) - dziś Sługa Boża.
Po zdaniu matury w jarosławskim PLSP, w 1962 r. Stanisław Lenar podjął studia artystyczne na Wydziale Rzeźby w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie przez 6 lat kształcił się pod okiem wielu wybitnych artystów (Wanda Ślędzińska, Jacek Puget, Jerzy Bandura, Marian Konieczny, Paulin Wojtyna, Jarosław Heger, Adam Stalony Dobrzański) oraz profesorów historii sztuki (Włodzimierz Hodys, Maria Rzepińska, Zdzisław Żygulski, Marek Rostworowski). Ukończenie studiów z wyróżnieniem, w 1968 r., zaowocowało propozycją objęcia przez niego posady asystenta na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Równocześnie otrzymał on także popartą przez Annę Jenke ofertę od ówczesnego dyrektora PLSP w Jarosławiu, Edwarda Kieferlinga, podjęcia pracy dydaktycznej w kierowanej przez niego szkole. Wybór nie był łatwy, lecz wartości ideowe wyniesione ze szkoły średniej w konfrontacji z tragicznymi wydarzeniami politycznymi (marzec 1968) zadecydowały, że z dyplomem ukończenia ASP Stanisław Lenar powrócił do Jarosławia. Tak zaczęła się jego 40-letnia działalność zawodowa na niwie dydaktycznej w miejscowym PLSP, gdzie aż do przejścia na emeryturę w 2008 r. nauczał rzeźby, rysunku, malarstwa i ceramiki, uwrażliwiając swych uczniów na piękno, harmonię i estetykę. Równocześnie z konsekwencją realizował przyjętą przez siebie maksymę wychowania młodzieży przez sztukę. Opiekę nad adeptami sztuk artystycznych roztaczał także poza zajęciami szkolnymi, sprawując odpowiedzialną funkcję wychowawcy w przyszkolnym internacie. Kontynuując dzieło swoich poprzedników z wielkim zaangażowaniem budował, we współpracy z wieloma wybitnymi nauczycielami, prestiż jarosławskiego PLSP na skalę ogólnopolską. Wielokrotnie kierował sekcją plastyczną, a w latach 1977-1980 sprawował funkcję zastępcy dyrektora szkoły, przejmując w tym czasie odpowiedzialność za wszelkie sprawy związane z nadzorem procesu kształcenia młodzieży i pomocy nauczycielom w związku z przechodzeniem PLSP na program o nowej specjalności - ceramika artystyczna. Prowadząc przez szereg lat zajęcia z rzeźby, rysunku i malarstwa przygotowywał swych podopiecznych do egzaminów na wyższe uczelnie oraz do udziału w konkursach i plenerach ogólnopolskich, notując na tym polu wiele sukcesów. Jego uczniowie zdobywali m. in. laury w dziewięciu edycjach ogólnopolskiego pleneru rzeźbiarskiego w Myślęcinku koło Bydgoszczy (Grand Prix, I, II i III nagrody oraz wyróżnienia), ogólnopolskim konkursie rzeźby w drewnie dla uczniów szkół plastycznych w Zakopanem (m. in. w ramach VI edycji, nagrody burmistrza miasta Zakopane oraz starosty powiatu tatrzańskiego), ogólnopolskim konkursie Malujemy pastelami w Tarnobrzegu (II nagroda w roku szkolnym 2002/2003), międzynarodowym konkursie plastycznym Portret rodzinny w Lublinie (wyróżnienie w roku szkolnym 2002/2003), ogólnopolskim konkursie satyrycznym Zagrożenia środowiska naturalnego człowieka (I nagroda w roku szkolnym 2003/2004), ogólnopolskim konkursie na rysunek satyryczny Złota szpila w Przemyślu (Grand Prix w roku szkolnym 2004/2005) oraz w wystawie w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej Przemyśl widziany oczami młodych (I nagroda oraz dwa wyróżnienia w roku szkolnym 2007/2008). Wszystko to nie tylko rozwijało pasje twórcze młodych adeptów sztuk plastycznych, ale kształtowało też pozytywny wizerunek szkoły. Zbiorowy wysiłek pedagogiczny, znaczony licznymi sukcesami dydaktyczno-wychowawczymi, dostrzeżony został w 1981 roku przez Centrum Edukacji Artystycznej w Warszawie, w następstwie czego przedmiotowi nauczyciele otrzymali zlecenie opracowania zasad metodyki nauczania rysunku, malarstwa i rzeźby w oparciu o doświadczenia jarosławskiego PLSP. Chociaż przygotowana do druku praca, której głównym autorem był art. malarz i grafik Edward Kieferling, zaś konsultantem Stanisław Lenar, z powodu wprowadzenia stanu wojennego nie została ostatecznie wydana, to stała się pomocna w opracowaniu ogólnopolskich programów szkolnych, wywołując przy tym żywe dyskusje tematyczne w szkołach plastycznych i na konferencjach ogólnopolskich. W 1985 roku, na połączonym posiedzeniu sekcji plastycznych PLSP w Rzeszowie i Jarosławiu, Stanisław Lenar dokonał podsumowania i analizy wyników nauczania rzeźby w Liceum jarosławskim, po którym otrzymał z resortowego ministerstwa zlecenie opracowania uwag metodycznych do ogólnopolskiego programu rzeźby (wydany drukiem w 1993 roku materiał bazujący na osiągnięciach metodycznych jarosławskiej szkoły cały czas obowiązuje).
Długoletni okres pracy dydaktycznej zaznaczony został w życiu Stanisława Lenara ogromnym wysiłkiem absorbującym wiedzę, talent i czas potrzebny na własne realizacje i rozwój artystyczny. Mimo nawału obowiązków zawodowych podtrzymywał on jednak swoje pasje twórcze poprzez wystawy indywidualne i udział w wystawach zbiorowych, twórczość w zakresie sztuki sakralnej oraz historyczno-patriotycznej, a także różnotematyczne realizacje prac zleconych przez instytucje i osoby prywatne (w tym wielokrotnie nieodpłatnie na rzecz samorządów i lokalnych społeczności). Jako członek (od 1968 r.) Związku Polskich Artystów Plastyków - Okręg w Rzeszowie należał do Grupy Twórczej Jarosław, a później do Grupy SAN, biorąc w tym czasie udział w licznych wystawach (m. in. w Jarosławiu, Przemyślu i Rzeszowie). W latach 1967-1973 uczestniczył w konkursach rzeźbiarskich na pomniki: Majdanek, Wał Pomorski, Powrót Elbląga do Macierzy oraz Mikołaja Kopernika we Fromborku. W 1976 roku, z chwilą utworzenia województwa przemyskiego, czynnie przystąpił do integrowania środowiska plastycznego w Przemyślu. W Salonach Przemyskich, organizowanych od 1973 r. przez Biuro Wystaw Artystycznych i Związek Polskich Artystów Plastyków, zdobywał liczne nagrody i wyróżnienia. W 1983 r. był stypendystą twórczym wojewody przemyskiego w dziedzinie plastyki. Wielokrotnie brał udział w wystawach rzeszowskiego, a później przemyskiego okręgu ZPAP, w tym m. in. w Warszawie (1969, 1971), Lwowie (1970), Koszycach (1970) i Nyiregyhaza (1972), a w latach 1975-1976 w okręgowych plenerach szkła artystycznego w Krośnie i w wystawach poplenerowych w Krośnie, Iwoniczu Zdroju i Przemyślu. Do szerszej prezentacji jego prac twórczych przyczyniły się wystawy indywidualne w Rzeszowie i Przeworsku (1976) oraz w Dębicy i Rzeszowie (1989). Działalność wystawienniczą kontynuował następnie w Przemyślu, w ramach obchodzonego w 1998 r. jubileuszu 50-lecia jarosławskiego PLSP, poprzez udział w prestiżowej wystawie abiturientów jubilatki w Muzeum Ziemi Przemyskiej. W 2000 r. uczestniczył w zorganizowanej w Rzeszowie (przez BWA) wystawie Artyści Polski Południowo-wschodniej, zaś w 2008 r. był współtwórcą i uczestnikiem artystycznym wystawy zatytułowanej Inspirowanie Biblią, z udziałem artystów plastyków z Jarosławia i Rzeszowa, związanej z inauguracją działalności galerii Za chórem przy jarosławskim kościele kolegiackim na pl. ks. Piotra Skargi.
Pomimo ogromu pracy zawodowej i twórczej Stanisław Lenar nigdy nie stronił od działalności społecznej. Z powołania Wojewody Przemyskiego w latach 1983-1984 wchodził w skład Komisji Stypendiów Twórczych, zaś w latach w 1986-1988 był członkiem Wojewódzkiej Rady Plastyki w Przemyślu. Brał ponadto udział w posiedzeniach Komisji Rzeczoznawców do spraw Sztuki, a w 1989 r. powołany został w skład Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Walk i Męczeństwa. W latach 1988-1992 pełnił funkcję Radnego Rady Miasta Jarosławia inicjując w tym czasie, jako członek Komisji Kultury, Sportu i Rekreacji, wiele zadań z zakresu ratowania zabytków, upowszechniania sztuki oraz podnoszenia estetyki miasta. W latach 2004-2006 był członkiem powołanej przez Burmistrza Miasta Jarosławia Społecznej Rady Ochrony Zabytków, zaś w latach 2007-2011 na podstawie uchwały Zarządu Powiatu Jarosławskiego wchodził w skład Rady Muzeum przy Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu. Jest współtwórcą galerii Za chórem w jarosławskiej kolegiacie p.w. Bożego Ciała na pl. ks. Piotra Skargi oraz galerii rzeźby Nauczyciel i jego uczniowie w podziemiach kościoła p.w. Chrystusa Króla przy ul. 3-go Maja w Jarosławiu. Wrażliwy na los potrzebujących wielokrotnie przekazywał swe prace twórcze na aukcje charytatywne.
Odwdzięczając się niejako za owocne lata pracy w jarosławskim Plastyku, jak potocznie nazywane jest jarosławskie PLSP, Stanisław Lenar został współautorem jego monografii, która opublikowana została w 2008 r. w biuletynie okolicznościowym z okazji jubileuszu 50-lecia powstania tej artystycznej placówki dydaktycznej, znanej nie tylko w Polsce, ale za przyczyną licznych artystów-wychowanków także poza jej granicami. W monograficznym opracowaniu zawarta została szczegółowa analiza dorobku metodycznego oraz miejsce i rola, jaką w historii szkoły odegrali wybitni nauczyciele, w większości jej wychowankowie.
Chociaż od samego początku drogi artystycznej Stanisław Lenar uprawiał sztukę plastyczną w różnych jej dziedzinach, to jego koronną pasją niezmiennie pozostawała trudna i pracochłonna dyscyplina, jaką jest rzeźba tworzona w technikach trwałych (brąz, kamień, drewno). Na tematykę realizacyjną znaczący wpływ miała Anna Jenke, która w trosce o dokumentowanie losów wybitnych jarosławian, odkłamywanie historii i patriotyczne wychowanie młodzieży, zainicjowała w 1969 r. artystyczną współpracę Stanisława Lenara z ks. prałatem Bronisławem Filą (1922-1985), proboszczem sąsiadującej z PLSP parafii p.w. Bożego Ciała. Jednym z pierwszych tego efektów była realizacja (wspólnie z Wiktorem Śliwińskim) dzieła o charakterze okolicznościowym, na co złożyła się dekoracja kościoła parafialnego i jego otoczenia oraz budowa, na pl. ks. Piotra Skargi, okazałego ołtarza polowego, przy którym w lipcu 1971 r. odbyły się historyczne uroczystości związane z nawiedzeniem Jarosławia i zakończeniem peregrynacji po diecezji przemyskiej przez symbole Matki Bożej Jasnogórskiej (pusta rama obrazu, świeca i ewangeliarz). Te religijno-patriotyczne wydarzenia, które na trwałe wpisały się w bogatą historię miasta, rozpoczęły zarazem proces przywracania świetności jarosławskiej kolegiacie i trwałego dokumentowania prawdy historycznej z ukierunkowaniem na jej stały odbiór. Stworzenie warunków do publicznego eksponowania dzieł o wymowie niezgodnej z ówczesną propagandą polityczną nie należało jednak do zadań łatwych, bowiem był to okres, w którym władze komunistyczne nie szczędziły przeszkód i szykan kierowanych pod adresem krzewicieli wiary i niezakłamanego patriotyzmu. Determinacja, mądrość i autorytet ks. prałata Bronisława Fili spowodowały, że wydające się nie do pokonania przeszkody zostały szczęśliwie ominięte i niepoprawne politycznie formy plastyczne instalowane były sukcesywnie bez większych przeszkód w murach kościoła kolegiackiego. Tym sposobem powstała z czasem stała ekspozycja dzieł artystycznych autorstwa Stanisława Lenara, o głębokim przekazie historyczno-patriotycznym i religijnym. Wieloletnia kontynuacja nieformalnego mecenatu nad twórczością Stanisława Lenara, roztaczana najpierw przez ks. prałata Bronisława Filę, a później przez jego następców, ks. prałata Aleksandra Kustrę oraz ks. prałata Mariana Bocho, a także wielu innych księży z terenu całej Polski, zaowocowała wieloma znaczącymi dziełami, które na trwałe wpisały się w historię i pejzaż miasta, a jednym z bardziej znaczących była realizacja, w latach 1975-1981, drzwi głównych i bocznych do kościoła kolegiackiego (w brązie i miedzi) zawierających sceny religijne i patriotyczne nawiązujące do historii Polski i Kościoła polskiego. Na uwagę zasługują też realizowane przez Stanisława Lenara (niezmiennie od początku lat 70. XX w., aż do czasów współczesnych) dzieła okolicznościowe, powstające dla uświetniania ważnych uroczystości religijnych i patriotycznych (ołtarze polowe, szopki bożonarodzeniowe, Groby Boże, dekoracje plastyczne wnętrza oraz otoczenia kościoła kolegiackiego i ulic miasta, itp.). Chociaż ze względu na tymczasowość, z reguły nietrwałe materialnie dzieła okolicznościowe pozostają ostatecznie jedynie na fotografiach, to ze względu na treści przekazu i uwarunkowania odbioru, Stanisław Lenar zawsze angażował i niezmiennie angażuje w tego rodzaju realizacje swój pełny warsztat artystyczny. Kolejne znaczące dzieła autorstwa Stanisława Lenara, w tym wiele promujących patriotyzm i prawdę historyczną, powstały już w okresie nieskrępowanej politycznie możliwości ich tworzenia i trwałego eksponowania w miejscach dotychczas do tego celu niedostępnych, na co pozwoliły przemiany ustrojowe, jakie zaszły w kraju pod koniec XX w.
Stanisław Lenar podejmuje się okazjonalnie także wykonawstwa prac konserwatorskich dzieł sztuki. Było tak m. in. w latach 1973-1974, kiedy to w składzie zespołu artystów plastyków z PLSP w Jarosławiu pod kierownictwem konserwatora dzieł sztuki, Józefa Stecińskiego (1936-2013), pracował przy odnowieniu i częściowym uzupełnieniu polichromii w jarosławskim kościele kolegiackim, wykonanej w 1912 r. przez Leonarda Winterowskiego (1868-1927). Wykonał także renowację dwóch figur: Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia oraz św. Jana Ewangelisty, z nieistniejącego już ołtarza neogotyckiego, wykonanego w pracowni Edwarda Stehlika w Krakowie dla wyposażenia kolegiaty po jej pożarze w 1862 r. (w 1956 r. kamienny ołtarz rozebrano i zastąpiono drewnianym).
Za zasługi w pracy twórczej i dydaktycznej Stanisław Lenar uhonorowany został wieloma państwowymi, resortowymi, lokalnymi i okolicznościowymi odznaczeniami, wyróżnieniami i nagrodami, w tym Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Ponadto otrzymał odznaki i uhonorowany został tytułami: Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego, Zasłużony dla Województwa Przemyskiego oraz Zasłużony Działacz Kultury. W 1998 r. otrzymał nagrodę indywidualną I stopnia, przyznaną przez Dyrektora Centrum Edukacji Artystycznej w Warszawie za szczególny wkład w rozwój edukacji artystycznej w Polsce oraz nagrodę Ministra Kultury i Sztuki z okazji 50-lecia Liceum Sztuk Plastycznych w Jarosławiu. W 2000 r. uhonorowany został Medalem 200-lecia Urodzin Piotra Michałowskiego, przyznanym przez Wydział Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz Stowarzyszenie im. Piotra Michałowskiego w Przemyślu. Za działalność rzeźbiarską upamiętniającą męczeńską martyrologię Polaków otrzymał Odznakę Sybiraka, zaś za całokształt wszechstronnej twórczości plastycznej, podnoszącej rangę środowiska artystycznego Jarosławia oraz za wieloletnią działalność na rzecz miasta i regionu, w 1987 r. przyznany mu został tytuł Honorowego Członka Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia. W 1998 r. uchwałą Rady Miasta Jarosławia przyznano mu Złotą Odznakę Za zasługi dla miasta Jarosławia - w uznaniu za pracę pedagogiczną i rozwijanie talentu plastycznego wśród uczniów Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Jarosławiu oraz za całokształt działalności artystycznej, wśród której szczególne miejsce zajmują prace na rzecz miasta Jarosławia i jego mieszkańców. Dwukrotnie wyróżniony został przez Burmistrza Miasta Jarosławia, w 2004 r. honorową nagrodą Jarosława za dokonania w dziedzinie kultury oraz w 2013 r. odznaką Zasłużony dla Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Jarosławia.
Opracował
Zbigniew Zięba
