Zasłużeni dla Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Jarosławia 2014

ZOFIA GARCZYŃSKA jest świadkiem tułaczki, nędzy i cierpień. Sześć lat dzieciństwa i wczesnej młodości spędziła na zesłaniu. Tam doświadczyła, podobnie jak tysiące innych polskich dzieci, głodu, chorób, nędzy i ciężkiej pracy fizycznej ponad siły.

Zofia Garczyńska świadectwo tych lat zawarła w swojej książce wydanej w 2012 r. „Ich za Polskę męczył kat". W części zatytułowanej „W czerwonych Kaźniach Wschodu" opisała  wstrząsającą relację dramatycznych zdarzeń. Ale przekazała także poruszające do głębi świadectwo wiary, która dodawała jej sił. Druga część książki „Aż Wolną Polskę raczył wrócić Bóg" to opowiadanie o twórczej działalności prowadzonego przez siebie Związku Sybiraków w Jarosławiu i regionie, to wysiłek, podjęty w celu utrwalenia pamięci bolesnych zdarzeń, przez które przechodzili Sybiracy. To opis działalności Związku Sybiraków, którego w 1989 r. była inicjatorką i nieprzerwanie przez 25 lat jest jego prezesem.

Pani Zofia Garczyńska należy do najaktywniejszych osób związanych z organizacją i prowadzeniem Związku na Podkarpaciu. Organizowane przez Panią Zofię uroczystości patriotyczno-religijne i spotkania, mają na celu umacnianie więzi nie tylko z tymi, którzy przeszli przez piekło Syberii, ale także z tymi, którzy są wrażliwi na ludzki los.

Jest inicjatorką powstania w 2014 r. w podziemiach kolegium pojezuickiego „Izby Pamięci" pt. „Jarosław w latach 1939-1945. Losy regionu i jego mieszkańców".

Społeczna działalność Pani Garczyńskiej znana jest nie tylko wśród Sybiraków, ale również wśród młodzieży i całej społeczności miasta. Spotkania z młodymi jarosławianami, wzruszające opowieści o swoim zesłaniu w głąb Ałtajskiego Kraju, odsłaniające całą prawdę historyczną, dotąd zakłamaną, są lekcją historii i patriotyzmu.   Za swoją działalność otrzymała wiele nagród i odznaczeń.

Wkład w dzieło przekazywania przyszłym pokoleniom historii zesłańców Sybiru, wartości patriotycznych i duchowych jest podstawą do wyróżnienia.

DR EWA LENIART - Dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie. Jest doktorem nauk prawnych. Studiowała na Wydziale Prawa Filii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Rzeszowie. Jest autorem i współautorem wielu książek i artykułów, w których koncentruje się na zagadnieniach z historii państwa i prawa polskiego po roku 1944 w zakresie funkcjonowania powojennego wymiaru sprawiedliwości oraz organów administracji państwowej, prawa karnego i administracyjnego.

Jej otwarta postawa, życzliwość, chęć pomocy to cechy, które charakteryzują panią doktor w pracy zawodowej na stanowisku dyrektora Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie. Instytucja przygotowuje wystawy, seminaria, konferencje i szkolenia dla nauczycieli. Prowadzi także lekcje, przeglądy i pokazy filmowe, organizuje rajdy, gry terenowe, wycieczki historyczne oraz konkursy. A głównie przekazuje zapomnianą i ukrywaną przez lata historię kolejnych pokoleniom w wartościowych publikacjach. Osobowość pani dyrektor sprawia, że prace te wykonywane są z pasją.

Działalność pani dyrektor i instytucji, którą kieruje zauważalna jest również w Jarosławiu. Od 13 lat IPN jest współorganizatorem konkursu historycznego Zlot Gwiaździsty Śladami Przeszłości.  Fenomenem konkursu są badania historyczne prowadzone przez młodych pasjonatów historii. Efektem prac są kroniki, dokumenty zapisane w oparciu o źródła historyczne oraz szczególnie cenne rozmowy, spotkania ze świadkami ważnych wydarzeń sprzed lat.

Dzięki zaangażowaniu Pani Ewy Leniart jarosławska młodzież mogła zapoznać się z bogatą historią Kresów podczas sesji popularnonaukowej pt. „Po Katyniu był Wołyń", którą przekazali naukowcy z rzeszowskiego oddziału IPN.

Kolejnym dowodem dużego zrozumienia i pomocy ze strony pani dr Ewy Leniart było powstanie w maju tego roku w podziemiach kolegium pojezuickiego Izby Pamięci pt. „Jarosław w latach 1939-1945. Losy regionu i jego mieszkańców. Otwarta postawa pani dr Ewy Leniart, życzliwość i chęć pomocy w realizacji zadań, propagowanie historii oraz promocja dziedzictwa niematerialnego są podstawą  do przyznania odznaki „Zasłużony dla Ochrony Dziedzictwa Kulturowego".

Wykaz publikacji

 1. Ks. Władysław Findysz (1907-1964), „Studia Rzeszowskie", t. X, Rzeszów 2003, s. 201-207

2. Katakumby PRL, „Tygodnik Powszechny" 2005, nr 27

3. Bibliografia prac prof. T. Opasa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Prawo", t. IV, Rzeszów 2006

4. Zbrodnia „szeptanej propagandy" na przykładzie wybranego orzeczenia Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Prawo", t. IV, Rzeszów 2006

5. Eustachy Roman Lech (1919-1991), prokurator WPR w Rzeszowie i Lublinie, sędzia WSR w Rzeszowie, adwokat, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989", T. 1/5/2007, s. 498-510

6. Usiłowanie zmiany ustroju państwa oraz usiłowanie usunięcia organów władzy jako zbrodnie stanu. Zarys problemu, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego nr 53, Seria Prawnicza, Prawo 7, Rzeszów 2009, s. 68-85

7. Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej w pierwszych latach swego istnienia (1946-1967), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego nr 56, Prawo 8, Rzeszów 2009, s. 80-92

8. Represje wobec wsi i ruchu ludowego (1939-1945). Wieś polska między dwoma totalitaryzmami, t. 3, red. J. Gmitruk, E. Leniart, Wars

DR TOMASZ BEREZA - pracownik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Rzeszowie. Zajmuje się najnowszą historią Polski, szczególnie w ujęciu regionalnym. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych, m.in.:

Lwowskie pod okupacją sowiecką (1939-1941), Rzeszów 2006.

Wincenty Witos (1874-1945), Rzeszów 2010.

W cieniu „Linii Mołotowa". Ochrona granicy ZSRR z III Rzeszą między Wisznią a Sołokiją w latach 1939-1941, Rzeszów 2002 (współautorzy Piotr Chmielowiec i Janusz Grechuta).

Wokół Piskorowic. Przyczynek do dziejów konfliktu polsko-ukraińskiego na jarosławskim Zasaniu w latach 1939-1945, Rzeszów 2013.

Dzieje „Żołnierzy Wyklętych", a wraz z nimi szeroko rozumiana historia osób przeciwstawiających się komunistycznemu zniewoleniu, stały się jedną z ważnych dziedzin badań Pana Berezy. Wielokrotnie wygłaszał referaty nt. antykomunistycznego podziemia niepodległościowego na terenie powiatu jarosławskiego.

Jest nieocenionym źródłem wiedzy historycznej, zawsze gotowy do pomocy i merytorycznych konsultacji, których udziela nam we wszystkich działaniach związanych z dziejami Ziemi Jarosławskiej. Był m.in. współtwórcą wystawy zdjęć i materiałów archiwalnych ze zbiorów IPN dotyczących życia kpt. Władysława Koby, która miała miejsce w 2008 r. w Bazylice oo. Dominikanów.

Dzięki Jego merytorycznemu wsparciu i bezinteresownemu zaangażowaniu w dniu 2 maja 2014 r. w podziemiach kolegium pojezuickiego została otwarta Izba Pamięci pt. „Jarosław w latach 1939-1945. Losy regionu i jego mieszkańców". Jest autorem koncepcji i scenariusza Izby Pamięci w Jarosławiu.

Od blisko dziesięciu lat z ramienia rzeszowskiego Oddziału IPN uczestniczy w organizacji kolejnych edycji konkursu historycznego dla dzieci i młodzieży „Zlot Gwiaździsty", którego współorganizatorami są Urząd Miasta Jarosławia i Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia.

Przez kilka lat wchodził w skład komitetu redakcyjnego „Jarosławskiego Rocznika Armii Krajowej" aż do rozwiązania koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Jarosławiu.

Niewątpliwie wkład Pana Tomasza Berezy w promowanie dziedzictwa niematerialnego wraz z wartościami historycznymi jest podstawą do przyznania odznaki „Zasłużony dla Ochrony Dziedzictwa Kulturowego".

NARODOWY INSTYTUT DZIEDZICTWA ODDZIAŁ TERENOWY W RZESZOWIE, to instytucja kultury, stanowiąca zaplecze eksperckie przede wszystkim dla Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jak się okazuje także dla naszego Urzędu, dla naszego Miasta - to Instytucja działająca na rzecz zachowania jarosławskiego dziedzictwa.

Współpraca z instytutem rozpoczęła się w 2004 roku od dokładnego rozpoznania wartości  kulturowych naszego miasta polegającego na analizie zasobów zabytkowych i opracowaniu kart ewidencyjnych ponad 600 obiektów zabytkowych (nieruchomych: sakralnych, świeckich, fortyfikacyjnych). Opracowanie Gminnej Ewidencji Zabytków było podstawą do opracowania pierwszego Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami uchwalonego w końcu 2007 roku. Równocześnie był to już okres szeroko zakrojonych prac nad trudnym zadaniem, którego podjęła się Gmina - jakim było utworzenie Jarosławskiego Parku Kulturowego. Dociekliwe i specjalistyczne podejście, odpowiedzialne wartościowanie krajobrazu kulturowego, obszarów Starego Miasta i Zespołu OO. Dominikanów skutkowało opracowaniem wytycznych konserwatorskich i kierunków działań w zakresie ochrony najcenniejszych dla miasta obszarów. Zapisy wiążące dla organu konserwatorskiego, planistów i właścicieli poszczególnych obiektów skutkują, co jest najważniejsze, prawidłowym postepowaniem w dziele ochrony jarosławskiego dziedzictwa. Pracownicy NID są także autorami opracowań naukowo-badawczych. opinii i ekspertyz dotyczących działań podejmowanych przy  jarosławskich obiektach (na wniosek MK i PWKZ). Zawsze otwarci na wszystkie kierowane przez nas pytania dotyczące problemów związanych z ochroną dziedzictwa w naszym mieście i pomocni w ich rozwiązywaniu. Bez zaangażowania i pasji konkretnych osób, które zostaną dzisiaj wyróżnione Jarosław dużo by stracił. Niech to wyróżnienie będzie podziękowaniem za pracę włożoną w zachowanie dziedzictwa - świadectwa naszej przeszłości, które stanowi fundament pod budowę przyszłości.

PANI ANNA FORTUNA MAREK - historyk sztuki dyrektor NID Oddziału Terenowego w Rzeszowie (od 2002 r.)

PANI BARBARA POTERA -  architekt, specjalista ds. zabytkowej zieleni

PAN RYSZARD KWOLEK - historyk sztuki, specjalista z zakresu architektury drewnianej,

PAN ADAM SAPETA - architekt, specjalista z zakresu wiedzy na temat systemów fortyfikacyjnych i zabytków techniki

PAN Dr ANDRZEJ GLIWA - historyk sztuki, specjalista z zakresu sztuki nowożytnej Polski i Rusi Czerwonej

PAN BARTOSZ PODUBNY - historyk sztuki, specjalista w dziedzinie zabytków architektury.

EMIL RYJOCH  - od 17 lat prowadzi działalność w zakresie zarządzania nieruchomościami, w tym obiektów zabytkowych, które wymagają szczególnej troski. Pod pieczą Pana Ryjocha pozostają obecnie trzy kamienice rynkowe: Kamienica Rohma, (Nr 8) Kamienica Czmielikowska (Nr 9, w 1/2) i Kamienica Królowej Marysieńki (Nr 11), a poza obszarem Starego Miasta Kamienica Lipowitza przy ul. Słowackiego 33. Działania Pana Ryjocha poprzez współpracę z właścicielami poszczególnych lokali i najemcami przedmiotowych obiektów oraz organami administracji samorządowej i państwowej, skutkują stopniową poprawą stanu zachowania zabytkowych kamienic i utrzymaniem ich we właściwym stanie. Dzięki staraniom i determinacji Pan Ryjoch doprowadził do wykonania remontu dachu i elewacji kamienicy Rohma, do remontu elewacji i części wnętrz w kamienicy Czmielikowskiej oraz remontu dachów kamienicy Rynek 11 (kontynuacja w roku bieżącym) i Słowackiego 33. Koordynacja i nadzór wszystkich działań remontowo-budowlanych konserwatorskich i finansowych służą zachowaniu jarosławskiego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.

LUCYNA GRUNTOWICZ - jest administratorem trzech zabytkowych kamienic:

Kompleksowy remont elewacji budynku przy ul. Słowackiego 1 prowadzony z trudem przez kilka lat, to efekt uporczywych starań o sfinansowanie robót, wykonanie ich zgodnie ze sztuką budowlaną i konserwatorską, z zachowaniem oryginalnej substancji i wyglądu. Poza pracami remontowo-konserwatorskimi obejmującymi także pokrycie dachowe, kominy, wykonane zostały instalacje wod. kan. i elektryczne  we wnętrzach.  Sąsiednia kamienica przy ul. Grunwaldzkiej 13 nie doczekała się jeszcze remontu elewacji frontowej, ale zabezpieczone zostały najbardziej zagrożone elementy czyli balkony, a prace remontowe rozpoczęły się w partiach najbardziej potrzebujących - od elewacji oficyny w podwórzu. W kamienicy pod nr 12 przeprowadzono remont dachu, remont wszystkich niezbędnych elementów infrastruktury wewnętrznej. Najważniejsze, że prace związane z utrzymaniem budynków są prowadzone na bieżąco i sukcesywnie kontynuowane są roboty, mające wpływ na zachowanie tychże obiektów dla przyszłych pokoleń, pod względem gabarytów, bryły, detalu architektonicznego - tych elementów, które wpływają na krajobraz kulturowy naszego miasta, świadczą o jego historii i kulturze.

JADWIGA I JÓZEF OZIĘBŁO - od 2006 r. są właścicielami domu przy ulicy Poniatowskiego 28 w Jarosławiu. Od czasu jego powstania - 1928 roku - do 2006, dom nie był  poddawany gruntownym remontom; zatem wraz z nowymi właścicielami przyszedł czas na prace budowlane i konserwatorskie. Zachwycające jest, że remont domu (mimo, iż nie jest wpisany indywidualnie do rejestru zabytków) przeprowadzony został przez Państwa Oziębłów przy zachowaniu w maksymalnym stopniu oryginalnej substancji. Objął nie tylko elewację, lecz także konserwację stolarki okiennej, stolarki drzwiowej - zarówno drzwi głównych wejściowych jak i wewnętrznych. Zachowane zostały przez nowych właścicieli oryginalne posadzki terakotowe, a nawet kilka mebli, które w tym domu przetrwały i tworzą spójny z architekturą charakter. Tym samym zachowany został dla przyszłych pokoleń jeden z elementów krajobrazu kulturowego miasta - dzielnicy ukształtowanej w 1 pol. XX wieku, z charakterystyczną dla niej zabudową domków jednorodzinnych, domów w ogrodzie i willi. Taka postawa wobec dziedzictwa zasługuje na szczególne wyróżnienie

Pan Zbigniew Dąbrowski - zegarmistrz, syn Andrzeja Dąbrowskiego - zegarmistrza i krewny Ignacego Dąbrowskiego również zegarmistrza (brat dziadka). Wydawałoby się, że od lat wykonuje tylko swoją pracę nakręcając dzień w dzień ratuszowy zegar, konserwując, naprawiając poszczególne tryby i mechanizmy. Jednak ta praca - sztuka zegarmistrzowska ma już niewielu znawców, staje się sztuką elitarną. Dzięki Panu Dąbrowskiemu, nasz zabytkowy zegar na wieży, ufundowany w 1896 roku funkcjonuje do dnia dzisiejszego, zachował się, wyznacza nadal godziny, kwadranse i minuty dziejów Jarosławia i jego mieszkańców. Tenże wkład w dzieło ratowania dziedzictwa kulturowego miasta jest podstawą do przyznania wyróżnienia.

DOROTA KALETA - od 2006  jest dyrektorem Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego przy ul. 3 Maja 31  w Jarosławiu. Placówka mieści się w dawnym budynku Towarzystwa Bursy im. Mikołaja Kopernika. Towarzystwo nabyło na własność grunt tzw. „po Widackich" w 1898 roku i postanowiło na nim zbudować jednopiętrowy dom na mieszkanie dla biednych studentów. W 2000 roku budynek został zaadoptowany na siedzibę Centrum Kształcenia Ustawicznego. Pod pieczą i okiem Pani Kalety od kilku lat wykonywane są przy obiekcie prace budowlane i konserwatorskie. W pierwszej kolejności objęły one izolację fundamentów oraz remont dachu. Następnie rozpoczęto remont wnętrz, a w 2012 roku, w jednej z sal zostały odsłonięte fragmenty malowideł ściennych. Okazało się, że pod nawarstwieniami kryje się przedstawienie figuralne - postać świętego, a na ścianach i suficie geometryczno - ornamentalne dekoracje.  Od początku Pani Kaleta nie miała wątpliwości, że trzeba ratować oryginalne dekoracje. Pełna konserwacja malowideł przywróciła pierwotny wystrój Sali z początku XX wieku, a duże zaangażowanie Pani Doroty w aranżację wnętrza dało bardzo zadawalający efekt końcowy. Kolejny zakres robót wykonanych przy obiekcie - to remont elewacji budynku. Na uwagę zasługuje akceptacja i zrozumienie przez Panią Dorotę Kaletę wytycznych i wymogów konserwatorskich. Jej troska o obiekt, zaangażowanie w prowadzeniu prac są wyrazem dbałości o nasze jarosławskie dziedzictwo.

HENRYK GÓRECKI - z wykształcenia muzyk (w zakresie instrumentów perkusyjnych) oraz fotograf. Z zawodu i pasji tylko fotograf, mistrz w zakresie fotografii krajobrazu i architektury. Od 1976 r. pracuje w Muzeum Kamienica Orsettich na stanowisku fotografa. Uprawia fotografię czarno-białą i kolorową, dokumentuje obiekty muzealne i „Jarosław" - krajobraz miasta, architekturę, ludzi i ich życie; wydarzenia historyczne, patriotyczne i codzienność. Utrwala dla przyszłych spuściznę pokoleń i kulturę współczesną. Fotografia Pana Henryka Góreckiego - to sztuka, wynika ze znajomości warsztatu i talentu. Poprzez indywidualne spojrzenie - ujęcie przestrzeni, czy postaci, eliminację zbędnych szczegółów, światło którym buduje nastrój, odsłania piękno i oryginalność wielokrotnie fotografowanych i często zbanalizowanych obiektów i widoków. Mogliśmy je podziwiać na licznych wystawach zbiorowych i indywidualnych, kartach kalendarzy, których jest autorem. Pozostają one na kartach pocztowych, w przewodnikach, książkach i publikacjach, zarówno lokalnych jak i krajowych. Pan Górecki jest także współautorem wielu wystaw czasowych i ekspozycji w Muzeum Kamienica Orsettich, autorem plakatów, projektów katalogów tych wystaw i okolicznościowych wydawnictw. Tysiące zdjęć dokumentalnych wykonanych przez Pana Góreckiego pozostaje w zbiorach muzealnych. Wszelkie te działania są jedną z form ochrony dziedzictwa kulturowego naszego miasta - ochrony przez dokumentowanie. Są one niejednokrotnie formą promowania naszej jarosławskiej spuścizny.

Wystawy zbiorowe w Jarosławiu, Rudniku nad Sanem, Nowym Jorku, Schonebeck i Zurichu,

Wystawy indywidualne, m.in.:

ROMAN BURY -  Zabytki to nasze wspólne cenne dziedzictwo, o które należy dbać. Tym przesłaniem kierują się w pracy konserwatorzy zabytków. Zajmują się ich ratowaniem przez ich odrestaurowanie, przywracaniem im dawnego blasku. On ich piękno stara się uchwycić w obiektywie kamery. I obraz zabytków zarówno przed, jak i po odrestaurowani przekazać kolejnym pokoleniom jarosławian. W swoich zdjęciach i nagraniach zawiera to, co czasem trudno uchwycić na żywo.

Roman Bury: wieloletni instruktor tańca w Powiatowym Ognisku Baletowym im. Lidii Nartowskiej w Jarosławiu, autor 5 tomików wierszy i 3 książek, człowiek, który nie rozstaje się z kamerą i aparatem fotograficznym. A jego filmy, reportaże i relacje z ważnych wydarzeń i uroczystości patriotycznych czy kulturalnych zajmują ważne miejsce wśród materiałów służących popularyzowaniu historii Jarosławia, ale także służą ochronie dziedzictwa kulturowego.

Z filmem i fotografią związany jest od 1988 roku. Zajmuje się realizacją filmów i reportaży oraz relacjonowaniem bieżących wydarzeń życia mieszkańców miasta. Tak zrodził się pomysł stworzenia telewizji internetowej „TwojaTV". Dzięki niej na bieżąco przekazuje relacje  z miejskich wydarzeń. Jest zawsze obecny tam, gdzie dzieje się coś ważnego w mieście. Zarówno podczas patriotycznych podniosłych uroczystości upamiętniających święta państwowe jak i rocznice związane z ważnymi wydarzeniami z historii miasta i kraju. Promuje także zabytki miejskie. Nakręcił filmy promocyjne, które są zbiorem opowieści o bogatej historii Jarosławia. Wśród nich wyróżnić należy: film z okazji 80-lecia Jarosławskiego Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia czy film nagrany z okazji 1 listopada ukazujący przepiękne nagrobki jarosławskiej Nekropolii. W swoich filmach utrwala również wydarzenia, postacie i wartości ważne dla przyszłych jarosławskich pokoleń.

Poprzez działania promocyjne Roman Bury zwraca uwagę nie tylko młodym pokoleniom na potrzebę dbania o zabytki i otoczenie ich szczególną opieką, ale pozostawia bogatą dokumentację.

Niewątpliwie jego wkład w promowanie dziedzictwa niematerialnego wraz z wartościami historycznymi jest podstawą do przyznania odznaki „Zasłużony dla Ochrony Dziedzictwa Kulturowego".