Specyfika edukacji w przedszkolu i szkole Montessori
Myśl pedagogiczna Marii Montessori doczekała się
zaszczytnego wyróżnienia przez Ojca Świętego Jana Pawła II, który 6
sierpnia 1995 r. przypomniał słowa Papieża Pawła VI, wygłoszone w 1970
r. z okazji 100-lecia urodzin Montessori: tajemnicy jej sukcesu, a w
pewnym sensie samych korzeni jej zasług naukowych doszukiwać się należy
w jej duszy, czyli w tej szczególnej wrażliwości duchowej i
jednocześnie kobiecej, która umożliwiła jej dokonanie przełomowego
odkrycia dziecka i pozwoliła zbudować na tej podstawie oryginalny
system wychowawczy. Maria Montessori doskonale reprezentuje liczne
kobiety, które wniosły ważny wkład w postęp kultury... (L'oservatore Romano Nr 10 /17/ 1995).
M. Montessori (1870-1952) szczególnie zasłużyła się w reformie
edukacji dzieci w wieku od trzeciego do dwunastego roku życia.
Przedszkola i szkoły Montessori cieszą się dzisiaj dużym uznaniem wśród
pedagogów, nauczycieli, rodziców, uczniów i władz oświatowych.
Prowadzone badania nad teorią i praktyką montessoriańską na
całym świecie potwierdzają ogromne walory edukacyjne pedagogiki M.
Montessori. Placówki tego typu rozsiane są tak w Europie, jak i na
innych kontynentach. W Polsce zainteresowanie pedagogiką Montessori
wzrosło na przełomie lat dziewięćdziesiątych, gdy naukowcy i
nauczyciele zaczęli częściej wyjeżdżać za granicę. Wówczas mieli okazję
zapoznać się z różnymi systemami edukacji alternatywnej. Jedną z nich
była pedagogika M. Montessori. Z pomocą nauczycieli niemieckich i
holenderskich grupa polskich pedagogów uzyskała wykształcenie w
zakresie teorii i praktyki montessoriańskiej, co umożliwiło im w ramach
innowacji pedagogicznej rozpocząć praktycznie wdrażać pedagogikę
Montessori do przedszkoli i szkół.
Obecnie w naszym kraju funkcjonuje kilkanaście placówek
przedszkolnych, które w całości (jak Przedszkole Nr 8 w Jarosławiu) lub
w grupach (Przedszkole Nr 2 w Przemyślu, Przedszkole Nr 18 w Stalowej
Woli) zastosowały koncepcję pedagogiczną M. Montessori oraz klasy
szkolne w szkołach publicznych (Lublin, Poniatowa, Łódź, Opole) i dwie
szkoły społeczne Montessori (Łódź, Warszawa).
Uczeń opuszczający szkołę Montessori to człowiek samodzielny,
obowiązkowy, pracowity, odpowiedzialny za siebie i innych, umiejący
zaplanować swą pracę i rzetelnie ją wykonać. Jest to osoba wrażliwa na
własny rozwój, potrzeby innych, mająca ukształtowane w sobie postawy
proekologiczne i pokojowe. Edukacja w placówkach Montessori pragnie
realizować tezę: Pomóż mi samemu to zrobić. Pierwsza placówka typu Montessori powstała w ubogiej
robotniczej dzielnicy San Lorenzo Rzymu 1907 r. W tym pierwszym "domu
dziecięcym" M. Montessori odkryła zjawisko polaryzacji uwagi, które jak
zawsze podkreślała stało się "kluczem jej pedagogiki". Polaryzacja
uwagi opisuje stan niezwykłego skupienia dziecka na wykonywanym
zajęciu, które prowadzi je do rozwoju na coraz to wyższym stopniu.
Obserwacja tego zjawiska pozwoliła M. Montessori odkryć korzystne
wychowawczo warunki zewnętrzne, odpowiednio przygotowane środowisko
edukacyjne, tzw. "przygotowane otoczenie". Dziecko buduje swą osobowość
według pojawiających się etapów rozwojowych (wrażliwych faz), które
mają szansę pełnego rozkwitu tylko w odpowiednich warunkach. M.
Montessori wyróżniła wiele wrażliwych faz dla poszczególnych
przedziałów wiekowych. Np. u dzieci 3, 6-letnich, jest to wrażliwa faza
na ruch, porządkowanie wrażeń, naukę języka mówionego i pisanego. To
właśnie Montessori zauważyła tak ogromne zainteresowanie dziecka 4-5
letniego pisaniem i czytaniem. U dzieci 7 - 12-letnich Montessori
wyróżniła zainteresowanie różnymi dziedzinami wiedzy, moralnością,
religią. Wtedy to do głosu coraz bardziej dochodzi świadomość i chęć
poznawania świata, tak zewnętrznego jak i świata wartości. Jest to czas
uświadamiania sobie reguł, norm, wartości funkcjonujących w
społeczeństwie. Uczeń interesuje się światem przyrody, kolekcjonuje
różne rzeczy znaczki, muszelki, kamienie itp.) jest bardzo chłonny na
wiedzę. Dlatego też dla tego przedziału wiekowego (w Polsce odpowiednik
6-letniej szkoły podstawowej ), M. Montessori wyróżniła od strony
dydaktycznej edukację związaną z wychowaniem dla wszechświata tzw.
edukację kosmiczną, która łączy w sobie różne nauki o Ziemi, geologię,
astronomię, biologię, geografię, chemię, fizykę a nawet historię.
Montessori uważała, że młodemu człowiekowi należy ukazywać pełną i
zintegrowaną wiedzę o wszechświecie, Ziemi i człowieku, gdyż jest to
uzasadnione względami tak psychologicznymi, jak i
metodycznymi. Koncepcja wychowania dla wszechświata jest więc bardzo
zbieżna z proponowanym w obecnej reformie blokiem przedmiotów o nazwie:
przyroda.
W okresie od 13 do 18 roku życia pojawia się uwrażliwienie na
godność osobistą, odpowiedzialność i wiarę w swe siły. Młody człowiek
pragnie częściej przebywać w grupie (stąd Montessori dużą rolę
przypisywała harcerstwu), chce się usamodzielniać, coraz wyraźniej
stawia sobie i realizuje cele życiowe. Wrażliwym fazom pojawiającym się
w wymienionych przedziałach wiekowych M. Montessori przyporządkowała
właściwe środowisko edukacyjne. Ponieważ życie i twórczość M.
Montessori od lat 30-tych związana była głównie z Holandią, na bazie
tego systemu szkolnego zaproponowała edukację według swojej koncepcji.
Z niewielkimi modyfikacjami system funkcjonuje w Holandii. Jest on
swoistym wzorcem dla systemów montessoriańskich w Europie i świecie.
Organizacja szkół w Europie i na całym świecie zależy w
głównej mierze od obowiązującego systemu szkolnego w danym kraju.
Należy powiedzieć, że na świecie są też średnie szkoły Montessori, ale
jest ich mniej niż przedszkoli i szkół podstawowych. Należy podkreślić, że dzieci w placówkach Montessori uczą
się w grupach wymieszanych wiekowe (co najmniej w ramach trzech
roczników). Adaptując twórczo system edukacji montessoriańskiej w
Polsce należało dostosować formy organizacyjne do naszych warunków.
O szkole Montessori mówi się, że stopniowo przez specyficzne
formy pracy, wychowawczą pomoc nauczyciela, atmosferę uczenia się Przez
aktywne działanie i twórczość, dziecko stopniowo buduje w sobie
wolność. Wolność, rozumianą jako wewnętrzna samodyscyplina i autonomia
społeczno-moralna.
Maria Montessori uważała, że "wychowanie jest długą drogą",
gdyż proces budowy człowieczeństwa nigdy właściwie nie może być
zakończony. Stąd swoista radość tak dziecka jak i dorosłych z
obserwacji wzrostu i rozwoju, jaki dokonuje się wspólnymi siłami w
placówkach Montessori.
My jesteśmy na tej drodze dopiero na samym początku. Ale
droga ta stanowi inspirujące wyzwanie dla tych wszystkich, którzy
pragną żyć wśród ludzi samodzielnych, odpowiedzialnych, otwartych na
świat przyrody i kultury, potrafiących dalej się rozwijać i czynić
świat piękniejszym.
Prośba M. Montessori wyryta na jej nagrobku w Noordwijk w
Holandii brzmiąca: "proszę kochane dzieci, które wszystko potraficie,
abyście razem ze mną budowały pokój między ludźmi i na świecie" może
stanowić swoiste zaproszenie do działań edukacyjnych nie tylko w naszym
przedszkolu, ale i w innych placówkach, które poszukują swojej drogi.
Dyrektor Przedszkola
Albina Adameczek
