Nasze wydawnictwa » listopad, nr 11 (83) / 1999 » Różne

listopad, nr 11 (83) / 1999

Strona 4

81. rocznica odzyskania niepodległości

Bogata historia Polski dowodzi, że Polacy wykorzystywali każdą okazję, by dążyć do odzyskania lub utrwalenia niepodległości i suwerenności.

W chwili wybuchu I wojny światowej funkcjonowały na ziemiach polskich dwa kierunki polityczne. Jeden popierał Rosję, drugi, któremu patronował Józef Piłsudski, uważał Rosję za największego wroga. Podziwu godny jest fakt, że 2 lata przed rozpoczęciem wojny Józef Piłsudski przewidział rozwój wydarzeń i utworzył Legiony Polskie. Na terenie Galicji organizowano formacje młodzieżowe pn. Drużyny Strzeleckie i Drużyny Bartoszowe.

Jedyną organizacją niepodległościową, którą udało się w sposób tajny utworzyć na terenach trzech zaborów była Polska Organizacja Wojskowa. W Krakowie działała Polska Komisja Likwidacyjna. W Lublinie na początku listopada 1918 r. zawiązał się rząd z premierem Ignacym Daszyńskim. Dobro Polski, konieczność utrzymania jednego ośrodka władzy zadecydowały o rozwiązaniu rządu lubelskiego i podporządkowaniu Piłsudskiemu.

Politycy o wielkim autorytecie: Ignacy Paderewski, Wojciech Korfanty, Roman Dmowski, Wincenty Witos z Józefem Piłsudskim na czele rozpoznali czas, by bałagan w państwach zaborczych wykorzystać dla odrodzenia państwowości. W poniedziałek 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna wydała dekret do narodu polskiego o przekazaniu władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu:

"Wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada Regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej podległych, Brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu. Po utworzeniu Rządu Narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna, zgodnie ze swymi poprzednimi oświadczeniami, zwierzchnią władzę państwową złoży, Brygadier Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej, temuż Rządowi Narodowemu zobowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy".

Dzień ten zapisał się w historii jako Święto Niepodległości. Radość była ogromna - była też niepewność... Przez 123 lata niewoli można było stracić nadzieję na nową rzeczywistość. Nie był to jednak czas beznadziei. O wolności śniły i marzyły całe pokolenia snując konkretne plany i podejmując odważne decyzje.

Walka o ustalenie granic trwała aż do 1922 r., kiedy do Polski powróciła część Śląska i Wileńszczyzna. Projekt odbudowy państwa polskiego wg koncepcji Piłsudskiego nawiązywał do obszaru z 1772 r. Polska miała występować jako federacja z udziałem Ukrainy, Białorusi i Litwy. Realizacja tego planu była zbyt idealistyczna, gdyż Litwa odrzucała kategorycznie ten pomysł, Białoruś nie posiadała jednolitej władzy, zaś Ukraina podzielona była na dwa rządy. Autor drugiej koncepcji, Roman Dmowski uważał, że odzyskanie ziem polskich nie może opierać się o porozumienie z podbitymi narodami.

W oparciu o "Najnowszą historię Polski 1918-1980" wyd. w Londynie w 1991 r. pragnę skoncentrować się na tworzeniu granicy wschodniej.

Przełom roku 1918/19 naznaczony był walkami ukraińsko - polskimi pod Lwowem, Rawą Ruską i Chyrowem. Działania zbrojne toczyły się także na Wołyniu. Zaledwie na kilka dni, w styczniu 1919 r. oddziały polskie opanowały Wilno, by znów powrócić w połowie kwietnia. Wtedy to Piłsudski wydał odezwę do mieszkańców b. Wielkiego Księstwa Litewskiego. 26 lipca 1919 r. Rada Najwyższa konferencji pokojowej w Paryżu przyjęła decyzję o rozgraniczeniu Polski i Litwy, według której Wilno pozostawało w Polsce. W wyniku kolejnych akcji zbrojnych i negocjacji, 21 kwietnia 1920 r. w Warszawie podpisano polsko - ukraińską umowę. Polska uznała niepodległość Ukrainy, zaś Ukraina zrezygnowała z roszczeń do części Wołynia i Galicji Wschodniej. Przez dwa miesiące toczyły się wspólne walki polsko - ukraińskie przeciw bolszewikom. 7 maja 1920 r. oddziały Edwarda Rydza - Śmigłego zajęły Kijów. W 24 guberniach europejskiej części Rosji ogłoszono stan wyjątkowy i rozpoczęto ofensywę. Taki rozwój wydarzeń wywołał niepokój wśród Polaków. Nowy szef rządu, Władysław Grabski (wybory 26 czerwca 1920 r.) zaproponował stworzenie Rady Obrony Państwa.

Kolejne ofensywy Armii Czerwonej spowodowały wycofanie się wojsk polskich z Mińska, Wilna, Grodna, a następnie z Pińska i Brześcia nad Bugiem.

Sporo zamieszania wywołał manifest Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski podpisany m.in. przez Feliksa Dzierżyńskiego (30 lipca 1920 r.) zapowiadający utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

W chwili, gdy Polska opierała się najazdowi bolszewików, państwa Ententy mając na uwadze poparcie Rosji, narzuciły Polsce niekorzystne warunki. Niespełna dwa tygodnie później, 12 sierpnia, zawarty został układ pokojowy i graniczny między Litwą i Rosją Radziecką. Na czele nowego rządu koalicyjnego, za zgodą Sejmu i Piłsudskiego, stanął Wincenty Witos. Rokowania polsko - bolszewickie ograniczające liczebność armii polskiej, zakazujące produkcji broni itp. były nie do przyjęcia przez stronę polską, gdyż ingerowały w jej prawa.

Sierpień roku 1920 był trudnym, decydującym i doniosłym w dziejach narodu polskiego. Niepokój o zdobycie stolicy mobilizował Polaków do dalszych inicjatyw. 12.08. rozpoczęły się starcia pod Radzyminem. Potem nastąpił odwrót bolszewików spod Warszawy i przełomowe zwycięstwo armii polskiej określane mianem "Cudu nad Wisłą". W początkach września walki toczyły się koło Równego i nad Niemnem. Armia Czerwona bardzo szybko zaczęła wycofywać się z terenów Polski, choć walki toczyły się nadal. 5.10.1920 r. na konferencji pokojowej w Rydze podpisano protokół o osiągnięciu porozumienia, a dwa dni później w Suwałkach zawarta została umowa polsko - litewska, wytyczająca tymczasową linię demarkacyjną. Dopiero 18.10.1920 r. przerwane zostały działania wojenne, natomiast Traktat pokojowy z Rosją Sowiecką podpisano po 5 miesiącach rokowań, 18.o3.1921 r.

Historycy podkreślają, że dążenia niepodległościowe miały też głęboki wymiar duchowy, gdyż broniły kultury chrześcijańskiej nie tylko Polski, lecz całego świata.

Zofia Krzanowska

Mieczysław Kasprzak - Starosta Powiatu Jarosławskiego
(fragmenty przemówienia)

"W dziejach historii naszej Ojczyzny było wiele upadków i wzlotów. Jednak dzień 11 listopada 1918 r. na trwałe wpisał się w umysłach wielu pokoleń Polaków... Polska znów pojawiła się na mapie Europy jako państwo suwerenne i niezależne... W historii naszego regionu również istnieją zrywy niepodległościowe. W Jarosławiu, tak jak w innych miastach, młodzieżowe kółka były pierwszymi organizacjami wysuwającymi na przełomie XIX/XX w. hasło odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym budynku w 1912r. Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" zaczęło organizować Drużynę Strzelecką... 13 września 1914 r. to dzień wyjazdu Drużyny Sokoła - w sumie 143 ochotników z Jarosławia, Pruchnika i Sieniawy - do powstających Legionów Polskich... Jarosław podczas pamiętnej nocy z 31.10. na 1.11.1918 r. wyzwolił się już spod władzy austriackiej dzięki patriotycznej postawie młodzieży miejskiej i z pobliskich wsi... Co znaczy dzisiaj słowo patriotyzm? Co znaczy obowiązek obywatelski? ... To my jesteśmy kontynuatorami tych poczynań. Musimy pamiętać, że świadomość patriotyczna w tych trudnych czasach była górą nad świadomością polityczną, a obowiązek obywatelski musimy rozumieć jako aktywność społeczną."

«« powrót